Yazar. 1854’te Dağıstan’ın (Kafkasya) Huraki kasabasında doğdu. Çocukluk ve ilkgençlik yıllarına ilişkin bilgi yok. İstovropol Lisesi’ni bitirdi. O yıllarda Dağıstan’da karışıklıklar vardı. 19 yaşında İstanbul’a (1873) kaçtı. Midhat Paşa’nın aracılığı ile Matbuat Kalemi’nde memur oldu. Daha sonra Sadaret’te mühürdarlık, Darülfünun’da (Üniversite) tarih öğretmenliği ve müdürlük, Maarif Encümeni’nde üyelik yaptı. 1885’te “Mizan” adında haftalık bir dergi çıkarmaya başladı.  Özgürlükçü düşüncelerinden dolayı, kısa süre sonra dergisi kapandı. Kendisi de, önce Mısır’a sonra da Paris’e kaçtı. “Mizan”ı oralarda yayınlayarak istibdat’a karşı savaşımını sürdürdü. Paris’te İttihatçılara katıldı.

Abdülhamit, Celalettin Paşa’yı Paris’e göndererek Murat Bey’in İstanbul’a gelmesini sağladı. Şuray-ı Devlet (Danıştay) üyeliğine getirilince, İttihatçılarla arası açıldı. Meşrutiyet’ten sonra Mizan’ı yeniden çıkardı. Ne var ki, İttihatçılara karşı olması, 31 Mart Olayı’nda gericileri övmesi nedeniyle, eski ilgiyi görmedi. Dahası, 31 Mart Olayı’nın hazırlanmasıyla ilgili görülerek Divan-ı Harbe (Askeri Mahkemeye) verildi. Ömür boyu kürek cezasına çarptırıldı ve Rodos’a sürüldü. Çıkarılan bir genel aftan yararlanarak (1912) İstanbul’a döndü. 1917’de İstanbul’da öldü.

Mizancı Mehmet Murat Bey, Tanzimat dönemi yazarlarındandır. Çıkardığı dergiden dolayı “Mizancı” ve Mekteb-i Mülkiye’de (Siyasal Bilgiler Okulu’nda) öğretmenlik yaparken yazdığı tarih kitaplarından dolayı “tarihçi” unvanıyla anılan yazarın en önemli yapıtı “Turfanda mı, Yoksa Turfa mı?” adını taşıyan romanıdır. Romanda 1875-1880 yılları arasında, İstanbul’daki yönetim, bürokrasi, askerlik ve aile yaşamına ilişkin konular işlenir. Gözleme dayanan ve dönemin bir çeşit eliştirisi olan romanın dili yalın, anlatımı süssüzdür. Ulusal ve gerçekçi romancılığımızın ilk ürünlerinden biridir.

Mizancı Mehmet Murat Bey’in, romancılığı kadar önemli bir yanı da, edebiyatımıza getirdiği yeni eleştiri yöntemidir. Dergisi Mizan’da yayınladığı kitap tanıtma ve eleştirilerinde, ayrıntılı kaynaklara yönelerek tutarlı ve nesnel örnekler vermiştir.

Öteki Önemli Kitapları:

Tarih: Tarih-i Umumi (6 cilt, 1889), Tarih-i Ebulfaruk (7 cilt, 1909 -1914)

Anı: Enkaz-ı İstibdat İçinde Züğürdün Tesellisi (1911)

Oyun: Tencere Yuvarlandı Kapağını Buldu (1884)

Kaynakça (Bibliyografya) : Devr-i Hamidi Asarı (1876-1890 yılları arasında yayınlanmış kitaplar konusunda bilgi verir.)